حمزه گیلانیحمزه گیلانی، حمزه گیلانی، از حکمای شیعی قرن دوازدهم و شاگرد ملامحمدصادق اردستانی است. ۱ - اهل گیلانوی اهل گیلان و ساکن اصفهان بوده و به همین سبب به اصفهانی نیز مشهور است. [۱]
عبدالنبی بن محمدتقی قزوینی، تتمیم امل الآمل، ج۱، ص۱۳۵ و پانویس ۲، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۷.
[۲]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعة: الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، ج۱، ص۲۲۸، چاپ علی‌نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ش.
۲ - تولدتاریخ تولد او در منابع ذکر نشده و تاریخ وفات وی را حزین لاهیجی [۳]
محمدعلی بن ابی‌طالب حزین لاهیجی، تاریخ و سفرنامه حزین، ج۱، ص۲۱۰، چاپ علی دوانی، تهران ۱۳۷۵ش.
اواخر محاصره اصفهان توسط افغان‌ها (۱۱۳۴) گزارش کرده‌است. ۳ - تبحر در فلسفهملاحمزه از بر‌ترین شاگردان ملامحمدصادق اردستانی بود و در زمان استادش به تبحر در فلسفه مشهور بود. [۴]
محمدعلی بن ابی‌طالب حزین لاهیجی، تاریخ و سفرنامه حزین، ج۱، ص۲۱۰، چاپ علی دوانی، تهران ۱۳۷۵ش.
[۵]
عبدالنبی بن محمدتقی قزوینی، تتمیم امل الآمل، ج۱، ص۱۳۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۷.
وی در حوزه فلسفی اصفهان از طبقه‌ای از فیلسوفان به‌شمار می‌آید که در نضج فلسفه ملاصدرا و شناساندن آن مؤثر بوده‌اند. [۶]
محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، ج۱، ص۱۱۹ ـ ۱۲۰، با حواشی ملاهادی سبزواری، چاپ جلال‌الدین آشتیانی، تهران ۱۳۶۰ش.
قزوینی [۷]
عبدالنبی بن محمدتقی قزوینی، تتمیم امل الآمل، ج۱، ص۱۳۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۷.
وی را فیلسوفی بزرگ، حکیمی برجسته و محققی ژرف‌اندیش در مسائل حکمی و مطالب عالی دانسته‌است. ۴ - شاگرداناز شاگردان او اطلاع چندانی در دست نیست و ظاهرآ ملااسماعیل خواجویی در محفل علمی او و ملامحمدصادق اردستانی شرکت می‌کرده‌است. [۸]
اسماعیل بن محمدحسین خواجویی، ثمرة الفؤاد فی نبذمن مسائل المعاد، ج۴، مقدمه آشتیانی، ص۱۵۳، در منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران از عصر میرداماد و می‌رفندرسکی تا زمان حاضر، ج۴، چاپ جلال‌الدین آشتیانی، مشهد: انجمن فلسفه، ۱۳۵۸ش.
۵ - آثاراز حمزه‌گیلانی این آثار به‌جا مانده‌است: ۱) حکمت صادقیه که تقریر درسهای ملامحمدصادق اردستانی است. حمزه گیلانی که درواقع فرزند معنوی او به‌شمار می‌رفته، در خلال تعلیم گرفتن مبحث نفس و قوای انسانی نزد استاد، به امر ایشان به تدوین آن پرداخته است. اما نگارش آن به سبب حمله افغان‌ها به پایان نرسیده‌است. بعد‌ها ملااسماعیل خواجویی آن را تکمیل کرد و دیباچه آن را ملامحمد علی تونی خراسانی، به درخواست وی تدوین کرد و کتاب را الحکمة الصادقیة نامید [۹]
حمزه گیلانی، حکمت صادقیه، ج۱، ص۹، در منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران از عصر میرداماد و می‌رفندرسکی تا زمان حاضر، ج۴، چاپ جلال‌الدین آشتیانی، مشهد: انجمن فلسفه، ۱۳۵۸ش.
[۱۰]
آقابزرگ طهرانی، ۱۴۰۳، ج۷، ص۵۷ـ۵۸، محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳
. به نظر آقابزرگ طهرانی [۱۱]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۷، ص۵۷ـ۵۸، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
رساله منسوب به ملاحمزه گیلانی با عنوان فی تحقیق مطالب النفس و مسائل‌ها باید همان حکمت صادقیه باشد. ترتیب فصول این اثر همانند فن ششم طبیعیات شفاء است، [۱۲]
عبدالنبی بن محمدتقی قزوینی، تتمیم امل الآمل، ج۱، ص۱۳۶ـ۱۳۷، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۷.
اما از جهت محتوا متأثر از حکمت ذوقی و فلسفه ملاصدراست. [۱۳]
محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، ج۱، ص۱۱۸، با حواشی ملاهادی سبزواری، چاپ جلال‌الدین آشتیانی، تهران ۱۳۶۰ش.
این رساله در جلد چهارم منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، به همت سیدجلال‌الدین آشتیانی در ۱۳۵۸ش در مشهد چاپ شده‌است.۲) رسالة فی التشکیک. [۱۴]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۱، ص۱۴۸، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳) حواشی بر شفاء ابن‌سینا . [۱۵]
حمزه گیلانی، حکمت صادقیه، ج۱، ص۳ـ۴، در منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران از عصر میرداماد و می‌رفندرسکی تا زمان حاضر، ج۴، چاپ جلال‌الدین آشتیانی، مشهد: انجمن فلسفه، ۱۳۵۸ش.
) ۴) شرح بخش «ان الجوهریة و العرضیة من ثوانی المعقولات» از تجریدالکلام خواجه نصیرالدین طوسی . [۱۶]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۳۲، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۷]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۴، ص۲۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۶ - فهرست منابع(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۲) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعة: الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، چاپ علی‌نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ش. (۳) محمدعلی بن ابی‌طالب حزین لاهیجی، تاریخ و سفرنامه حزین، چاپ علی دوانی، تهران ۱۳۷۵ش. (۴) حمزه گیلانی، حکمت صادقیه، در منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران از عصر میرداماد و می‌رفندرسکی تا زمان حاضر، ج۴، چاپ جلال‌الدین آشتیانی، مشهد: انجمن فلسفه، ۱۳۵۸ش. (۵) اسماعیل بن محمدحسین خواجویی، ثمرة الفؤاد فی نبذمن مسائل المعاد، در منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران از عصر میرداماد و می‌رفندرسکی تا زمان حاضر، ج۴، چاپ جلال‌الدین آشتیانی، مشهد: انجمن فلسفه، ۱۳۵۸ش. (۶) محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، با حواشی ملاهادی سبزواری، چاپ جلال‌الدین آشتیانی، تهران ۱۳۶۰ش. (۷) عبدالنبی بن محمدتقی قزوینی، تتمیم امل الآمل، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۷. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حمزه گیلانی»، شماره۶۵۴۷. |